Fringe 2012: Er is een morgen

Op de Fringe website werd 'Er is een morgen' aangekondigd als 'een hartverscheurend verhaal door nieuw schrijftalent Timen Jan Veenstra'. Sterker nog, dit was 'een nieuwe moderne klassieker'. U begrijpt dat de TV dokter de kans om daar als een van de eersten deelgenoot van te zijn, niet liet lopen.

Er is een morgen. Maar die ziet er niet al te best uit.
Bron: Amsterdam Fringe website

Van de Fringefestival website: 

'Er is een morgen' is een apocalyptische dialoog tussen twee mannen die als enigen over zijn in een wereld die ze niet meer herkennen. [...] Geïnspireerd op de paradox waar zijn generatie zich mee geconfronteerd ziet: opgroeien met het idee dat je alles kunt worden wat je wilt, maar nu versleten worden voor "nutteloos" omdat je besloot Latijn te studeren. Wanneer alles wat je dacht te kennen wegvalt, waar verlang je dan naar?

Na het zien van de voorstelling, vindt de TV dokter bovenstaande omschrijving wat hinken op twee gedachten. Was het een apocalyptische dialoog? Ja. Behoorlijk. Zaten daar twee verdwaasde jonge generatie Y-ers moedeloos Ovidius te declameren? Nou, nee. Dat zinnetje uit de pitch lijkt eerder een lokkertje. Een vlot klinkend stuk tekst, louter en alleen aangeleverd om (meer?/een jonger?/een ander?) publiek te trekken. Alsof de makers bang waren dat het op handen zijnde einde van de wereld niet genoeg dramatiek met zich meedraagt. Jammer, eigenlijk. 

Gelukkig had de TV dokter zich door de apocalyptische dialoog laten lokken en dus zat zij gisteren aan het eind van de middag in Castrum Peregrini. Een ding was duidelijk: Kennelijk durven maar weinig mannen publiekelijk uit te komen voor het ongunstig uitvallen van hun studiekeuze. Of is het mannelijk deel der natie meer van het 'carpe diem' dan van het 'memento mori'? De TV dokter moet het antwoord schuldig blijven, maar feit is dat er welgeteld slechts twee mannen op de dubbele rij krakende klapstoeltjes zaten.

In de kale, witte ruimte lag alleen een berg as. Pompeii? De Vesuvius? Het publiek bleef in het ongewisse. Hoe de wereld aan haar einde was gekomen, werd in het midden gelaten. Veel was er in ieder geval niet over. Alleen nog een verlaten kinderspeeltuin. Afgaande op de flarden aan herinneringen die de twee overgebleven mannen nog hadden, was de natuur hoe dan ook wel geholpen door wat menselijk geweld om de mondiale rampspoed te bevorderen.

Vreemd genoeg werd het apocalyptische element van de voorstelling, voor wie blanco luisterde, pas tegen het einde duidelijk. Tenminste, de TV dokter meende een messias-momentje langs te horen komen. Daaraan voorafgaand was het zoeken voor het publiek. Wat doen deze mannen? Fantaseren ze? Zijn het herinneringen? Of creëren ze nieuwe gedachten? Een grote pluim* gaat dan ook in de eerste plaats naar acteurs Rik Engelgeer en Arian Foppen. In zo'n kleine, lichte studio zit je als publiek overal toch altijd een beetje ongemakkelijk dicht met je neus bovenop. Maar vanaf het eerste moment was duidelijk dat hier twee bekwame spelers stonden, bij wie het materiaal in goede handen was. Kudos** voor de tekstbehandeling, het heerlijke ABN en de spelenergie van beide heren. 

Jammergenoeg bleef de totale energie van de voorstelling op veel momenten net in iets teveel van hetzelfde hangen. De herinneringen aan een voorbije wereld leken haast onder hoge druk door de hersens van de karakters naar buiten geperst en getrokken te worden. Des te mooier en intenser was het moment waarop een herinnering "in het raam" als een tere vlinder plotseling binnen kwam fladderen.

De TV dokter realiseerde zich tijdens het zien van deze voorstelling nog iets: Zij is dol op het type tekst waaruit 'Er is een morgen bestaat'. Zij moest bij de stijl van Veenstra meteen denken aan Rob de Graaf. En dat is bedoeld als compliment, want diens teksten staan niet voor niets in haar boekenkast. 

En daarmee is dan ook meteen het grootste probleem aangestipt dat de TV dokter met 'Er is een morgen' heeft. Dit type tekst is heerlijk. Om te lezen. Om te analyseren. Om uit te pluizen. Om mee te werken. Om te spelen, zelfs. Maar om naar te kijken? Nee. Als de TV dokter heel eerlijk is, is een toneeltekst als deze te vergelijken met het kijken naar een impressionistisch schilderij. Na afloop ben je een gevoelservaring rijker, maar tijdens het kijken denk je vooral: 

Wat zie ik nu eigenlijk?

* wat klinkt dat truttig

** dat klinkt al beter

Fringe 2012: Wetenschapstheater

Hoewel de officiële aftrap van het Amsterdam Fringe Festival al even daarvoor had plaatsgevonden, begon Fringe 2012 voor de TV dokter gisteravond, in het Rozentheater. Daar speelden, slim geconcentreerd op deze ene locatie, twee voorstellingen die zich begaven op het kruispunt van de wetenschap en het theater. Aangezien de TV dokter allebei een warm hart toedraagt, was de keuze voor 'The Story of the Einstein Girl' en 'Out of My Mind' bij het doornemen van het Fringe programma snel gemaakt. Beide theatermakers (Annemarie Hagenaars en Nina Willems) combineren een hard-core wetenchappelijke achtergrond (Hagenaars in de sterren- en natuurkunde, Willems in de neuropsychologie) met een degelijke theatertraining.
De TV dokter was reuze benieuwd hoe dat op het toneel tot uiting zou komen.


The Einstein Girl

Het is 1932, een paar maanden voordat Hitler aan de macht komt. Een jonge vrouw ligt bewusteloos in de bossen bij Berlijn. Naast haar op de grond vindt men een strooibiljet met daarop een aankondiging van een lezing van Albert Einstein. Als ze wakker wordt in het ziekenhuis, blijkt dat ze haar geheugen kwijt is. Dan begint de zoektocht naar wie ze is.

De avond begon boven, in de kleine zaal, waar Hagenaars eerst het publiek welkom heette alvorens in haar rol te kruipen'. Zonder al te veel van het plot weg te willen geven (want dit is een voorstelling waarbij je als toeschouwer goed moet opletten om alle puzzelstukjes uiteindelijk in elkaar te kunnen schuiven), wil de TV dokter wel zeggen dat dit precies het soort wetenschapstheater is waarvan zij houdt: Er is zoveel moois in de verre en nabije geschiedenis waardoor wij ons kunnen laten inspireren. Zoveel interessante karakters in de vorm van toegewijde wetenschappers en de (soms vergeten) mensen om hen heen. Zoveel inzichten, ontwikkelingen en ontdekkingen, die soms alleen in metaforen te beschrijven zijn om ze voor de menselijke geest nog een beetje behapbaar te maken. Natuurlijk is er weinig dat zoveel poëzie en emotie herbergt als het heelal. Zwarte gaten, de snelheid van het licht, de relativiteitstheorie, het onzekerheidsprincipe, de zwaartekracht: Het kwam allemaal voorbij in de voorstelling van Hagenaars. En ook wie niet zo goed heeft opgelet bij natuurkunde, moet hebben ingevoeld wat zij bedoelde op de momenten dat deze concepten, slim verweven in het verhaal van 'The Einstein Girl', de revue passeerden.
Eerlijk is eerlijk, de TV dokter moest af en toe hard nadenken omdat zij even kwijt was hoe Anna, Maria, Albert, Dragan en Elisabeth zich tot elkaar verhielden. Gelukkig was haar medebezoeker wat oplettender van geest. Aan Hagenaars lag het niet, want die had de sleutelzin toch echt genoeg nadruk gegeven.

Foto: Paul van der Blom - Bron: http://www.annemariehagenaars.nl

'The Einstein Girl' scoort punten voor de materie, het verhaal en de wijze waarop Hagenaars met minimale middelen een wereld weet op te roepen. En ook voor het toneelbeeld, waarin de actrice als een pale blue dot in een oneindig heelal lijkt te zweven, daar onder de kille, blauwe lampen. Slechts hier en daar even uitgelicht door een lichtkoker, als een schaarse zon in de onmetelijke ruimte. Het enige punt van kritiek dat de TV dokter eigenlijk heeft, is dat nog niet alles helemaal strak en af leek te zijn. De voorstelling mag nog iets meer gaan ademen. De keuzes tussen technisch, haast geometrisch gestileerd spel en de echte ingeleefde momenten mogen wat duidelijker worden gemaakt.
Na afloop van de voorstelling was de interesse van de TV dokter in ieder geval gewekt. Ten eerste, in het boek van Philip Sington waarop de voorstelling is gebaseerd. Ten tweede in de alternatieve ("Amerikaanse") versie, die Hagenaars op 7 en 8 september nog speelt. Maar vooral in de wijze waarop Hagenaars zich als actrice en maakster verder gaat ontwikkelen. Met een oneindig heelal als inspiratiebron, moet er nog een hoop moois te realiseren zijn. Wat zou zij bijvoorbeeld doen met het intrigerende stuk 'Einstein's Dreams'?


Out of my Mind

Is de wereld zoals ik hem waarneem? Of is dat maar een fractie? En als dat zo is, hoe ziet de rest er dan uit? Hoe werkt waarneming eigenlijk? Hoe werkt mijn brein? Kan ik verder kijken dan de hokjes in mijn hoofd? Verder dan wat mijn hersens me vertellen? En als dat lukt? Wat gebeurt er dan? 

Na een korte pauze ging de avond verder in de grote zaal. De TV dokter zat naast Hagenaars, die niet alleen aan het eind van haar eigen voorstelling het publiek opriep om naar Nina Willems te gaan kijken, maar aan die oproep kennelijk ook zelf gehoor had gegeven.
De take-home message van 'Out of my Mind' was, plat gezegd, "niets is wat het lijkt". Of beter gezegd: Er is niets concreets. Alles wat we zien, is wat onze hersenen ervan maken. De wereld om ons heen zien we slechts door een reeks filters: Onze ogen. Onze hersenen.
Om die boodschap kracht bij te zetten, filterde Willems zichzelf ook. Zij zat achter een half doorschijnend doek aan een tafel, waarvandaan zij met strakke hand de technische regie voerde over haar eigen voorstelling. Op het doek dat de performer en de zaal scheidde, werden afwisselend videomontages en beelden van Willems zelf geprojecteerd. Als een radiopresentator praatte zij het publiek door de performance heen.
Het werd een soort mini-college en helaas was de TV dokter te bekend met de materie om er op enig moment echt door verrast of geprikkeld te worden. Mooi was wel het moment waarop duidelijk werd hoe onze ogen en hersenen eigenlijk een 'beeld' vormen. Eerst licht en donker, dan lijnen en vormen, en pas op het allerlaatste moment (als de slagroom op de taart) een toefje kleur uit het zichtbare deel van het spectrum.  Eerlijk is eerlijk: Nina Willems had het zelf aangekondigd in de omschrijving van haar voorstelling: Out of my Mind was een 'performance lecture'. Die vlag dekte de lading uitstekend en technisch zat alles perfect in elkaar, maar theater werd het voor de TV dokter niet helemaal. Dat neemt niet weg dat Willems een aangename vertolker was om naar te luisteren en dat deze video installatie linea recta zou moeten afreizen naar een museum waar het zo een plaatsje verdient om door middel van kunst en technologie de wetenschap tot leven te brengen.

Kort samengevat: doordat Hagenaars en Wilems op geheel eigen wijze hun invulling wisten te geven aan het begrip 'wetenschapstheater', werd de TV dokter eens te meer duidelijk op hoeveel manieren deze disciplines elkaar ook in de toekomst zullen kunnen blijven kruisbestuiven.

Amsterdam Fringe Festival 2011

foto: http://www.rozentheater.nl

Zelfs de TV dokter moet er af en toe even uit en dus pakte zij nog net op het nippertje een paar voorstellingen mee op het Fringe Festival in de Amsterdamse binnenstad. Zij sloot de avond af met de laatste voorstelling van "Kelder" door theaterduo Gehring en Ketelaars in Perdu. Dat bleek een goede keus, want niet alleen de TV dokter was geboeid door het verhaal over twee vrouwen: de voorstelling won later die nacht de juryprijs.


"Er is een wereld onder onze wereld. Het aardoppervlak waar we iedere dag op lopen verbergt een schat aan verhalen. Anne Gehring en Vera Ketelaars duiken onder de grond. Ze maken een reis langs wortels, heipalen, kabels, wormen, mollen, kraters en daarbij ook het menselijke ondergrondse tegen, het onderbewuste. Ze gaan laag voor laag de aarde in, tot ze uiteindelijk in een kleine, bedompte kelder belanden. Een kelder waar twee vrouwen zitten. Zij hebben besloten hun normale leven op te geven. Vanuit de kelder bedenken ze wat er zich allemaal onder en boven hen afspeelt, en raken ondertussen verstrikt in een web van wat waar is en wat niet."