De helden uit mijn jeugd: Wubbo

Wubbo Ockels speelt met een druppel sinaasappelsap tijdens zijn Space Shuttle missie

Wubbo Ockels. Alleen zijn naam had al iets magisch. Zijn beroep sprak nog veel meer tot de verbeelding. Dankzij Wubbo las de TV dokter alle ruimtevaartboeken uit de bibliotheek van voor naar achter, wilde zij astronaut worden en deed zij goed haar best op school.

Keek op de Week

Nog 23 dagen!

De TV dokter voelt zich als Gert-Jan Dröge aan het einde van een aflevering Glamourland. Het was een enerverende week. Vol hoogte- en dieptepunten. 's Avonds de verwarming nog aan tegen de vrieskou, overdag wandelen in de voorzichtige lentezon. Er moeten wat zaken op een rijtje worden gezet in het hoofd van de TV dokter en hoewel dat op zich al genoeg besognes gaf, drong zich ook nog eens de vraag 'waar moet het heen met de wereld' op.

Aanstichter van deze existentiële contemplatie was de VPRO, die zich deze week verlaagde tot 'UploadTV' (een programma waarvan je stiekem bleef hopen dat het een grap was, omdat het niets meer om het lijf had dan het vertonen van een partij You Tube filmpjes die vervolgens becommentarieerd werden door mensen die weinig enerverends te melden hadden). Daartegenover stond dat het grootste moment van bezinning ook van de VPRO kwam, in de vorm van een schitterende Tegenlicht aflevering met de titel 'Overvloed'. Een filosofisch hoogtepunt, dat de rest van de week stof tot nadenken verschafte.

Kijk en oordeel zelf:

Het begint wat te-mooi-om-waar-te-zijn, met de introductie van Peter Diamandis die gelooft dat elk probleem oplosbaar is en dat de wereld in de nabije toekomst alleen maar mooier gaat worden. Dat dacht de TV dokter ook, toen zij nog spannende boeken over de ruimtevaart en exotische space kolonies uit de bibliotheek leende. Maar in de huidige tijden van crisis, waarin je banksaldo van de ene op de andere minuut virtueel kan verdampen en waarin het einde van haar eigen arbeidscontract met rasse schreden nadert, wil er nog wel eens een doemscenario de kop opsteken.
Is Peter zo'n onverbeterlijk optimistische Amerikaan? Wellicht. Maar helemaal gestoord is Diamandis niet. Zijn 'Singularity University' mag dan klinken als een zweverige afsplitsing van Scientology, in werkelijkheid is het een broeinest van multidisciplinariteit dat bovendien vlakbij het Nasa Ames Research Center op Moffett Airbase zit, middenin het hart van Sillicon Valley en op een steenworp afstand van Google. Kortom, daar gebeurt het.
En dus zit er misschien een kern van waarheid in het positieve toekomstbeeld van Diamandis en consorten, die er heilig van overtuigd zijn dat de zonnecel-technologie op het punt staat voor een kentering in onze energievoorziening te zorgen. Wist u dat er ergens in een woestijn in het Midden-Oosten een Noor is die komkommers en gerst verbouwt met niets anders dan zon, wind en zeewater?

Alle hoop op een betere toekomst ten spijt, bleef er bij de TV dokter ook een weeë nasmaak achter. Want wat vooral bleef hangen was het beeld van de 'technological singularity':

~ technological singularity
an intellectual transition as impenetrable as the knotted space-time at the center of a black hole, and the world will pass far beyond our understanding. 

U weet wel: deze (Bron: http://img.timeinc.net)

Dat mens en machine nog voor haar pensioen één dreigen te worden, deert de TV dokter niet zo zeer. Zij heeft altijd al een zwak gehad voor the Borg. Het gaat meer om de tijd die ons nog rest op de exponentiële curve tot dat moment daar is. Want hoe blijf je bij in een wereld waarin alles zich in razend tempo ontwikkelt? Nieuws is tegenwoordig zo snel oud, dat je het voor je het weet gemist hebt omdat het na een paar uur alweer vanaf de homepage van Nu.nl af is. Wat heeft het nog voor zin om ergens diep in te investeren als na een nacht slapen een groep slimmeriken de oplossing voor het volgende probleem al heeft bedacht? Waarom zou je ploeteren voor een paar centen als je je meer kunt verrijken met een dag TEDx filmpjes kijken op internet? Waarom zou je überhaupt nog proberen een verschil te maken als ook een schooljuf uit Limburg (met alle respect voor Hannie, want hoe cool is dat) een voorwerp naar zich vernoemd krijgt in de astronomie boeken?
Als u het de TV dokter vraagt, verklaren onze huidige positie op de exponentiële curve en het onvermogen van de maatschappij om de boel bij te benen het verlangen naar slow journalism, rust en diepgang. De TV dokter heeft in elk geval behoefte aan verhalen die het leven duiden. En dus keek zij de rest van de week alleen nog maar naar programma's over boeken, fijne tafelgesprekken over schilderijen in ons mooie nieuwe Rijks en luisterde zij vandaag in de buitenlucht, onder dat voorzichtige eerste lentezonnetje, naar Podcasts van Kunststof (NTR) en Plots. Die laatste was trouwens ook VPRO. En daarmee zij UploadTV ze bijna vergeven.

De eerste mens in de ruimte: First Orbit

The Most Astounding Fact

Stapeldol: Gedachten over de Ontsporing van Diederik

Eigenlijk had de TV dokter gehoopt om op deze plek commentaar te geven op het langverwachte televisieoptreden van dr. Diederik Stapel. Zij had toch half verwacht dat hij, overgehaald door Roos Vonk, aan zou schuiven bij Pauw en Witteman. Of dat Mathijs van Nieuwkerk zijn kans had gegrepen en hem als schoolvoorbeeld van hoe-het-niet-moet zou hebben weten te strikken voor een sneak preview van De Wereld Leert Door*. Dat Twan Huys terug zou komen uit winterslaap, voor een extra ingelaste College Tour, zodat Stapel (oh zoete ironie) nog een keer voor een zaal studenten een verhaal kon houden. Ja, zelfs voor een boetedoening bij Knevel en Van de Brink zou de TV dokter zijn opgebleven.
Helaas. Toen het rapport van de commissie Levelt uitkwam (u kunt het hier integraal lezen), een dikke week geleden, bleef het stil. Op dit fragment in het NOS journaal na:

Over dit media optreden is inmiddels genoeg gezegd en geschreven: Het uitblijven van kritische vragen. De afwezigheid van enige intonatie die daadwerkelijk spijt en schuld doen vermoeden (en dat voor iemand die vroeger acteur wilde worden en jarenlang wel dondersgoed heeft gedaan alsof). Of is dat, om in de woorden van Stapel te spreken, 'dankzij chemie'? Boven alles ging het over de onbeschaamde promotie van zijn boek, waarin zijn verhaal (aldus de verklaring) 'de gewenste ruimte' krijgt.

Laten we wel wezen. In een tijd waarin de media je kunnen maken of breken, zijn Stapel en uitgeverij Prometheus (ook een match made in heaven overigens, want deze Griekse god staat bekend als doortrapte bedrieger) er toch knap in geslaagd de pers voor hun karretje te spannen en zo gratis een nationale launch party te orkestreren. 

Maar wat nu? De TV dokter verkeerde in tweestrijd. Enerzijds gunde zij Stapel geen van haar zuurverdiende centen. Anderszijds moet de man ook eten en was zij stiknieuwsgierig naar zijn kant van het verhaal. En een boek gebaseerd op dagboekfragmenten? Dat beloofde toch een kijkje in de ziel van een meester fraudeur. Die verdwijnen doorgaans liever stilletjes in de vergetelheid. Showmaster Stapel bezit duidelijk de flair en, naar het zich liet aanzien, eloquentie voor wat ongeëvenaarde, interessante inzichten.
Met meer schaamrood op de kaken dan Stapel tijdens het voorlezen van zijn schuldbekentenis, toog de TV dokter naar de slechtere boekhandel. Daar betaalde zij met een boekenbon die al een paar jaar in de kast lag. Zo voelde het in elk geval alsof ze hem iets minder geld toespeelde. Het blijft een raar fenomeen, psychologie. "Wilt u een tasje?" vroeg de mevrouw van de Bruna in een anonieme stad. "Nee, ik verstop hem zo wel", fluisterde de TV dokter. Zij zette haar zonnebril weer op, keerde huiswaarts en las het boek in één ruk uit. 

Stapel Boeken/Boeken Stapel.
De varianten op deze flauwe grap
zijn eindeloos.

De frauduleuze onderzoekspraktijken van Diederik Stapel

Helaas klinkt de titel van het rapport van de commissie Levelt meer als een spannend jongensboek dan 'Ontsporing' van Stapel zelf. Maar nog veel erger is dat het boek de lading niet dekt. Als er iets ontbreekt, dan is het wel enig verslag van die ontsporing. Ja, het liep allemaal enorm uit de hand. Ja, Stapel ontpopte zich tot een Liegebeest waar de BRT u tegen kan zeggen. Maar hoe het zover is gekomen? Dat blijft gissen. En dat is jammer. Om niet te zeggen hoogst irritant. Overigens voorspelt Stapel het zelf al, op pagina 10: "Het is niet meer dan een aantal beelden, schetsen, gedachten en anekdotes."

En inderdaad. Het relaas leest als een film van David Lynch. Na afloop heb je min of meer het gevoel dat je een beetje begrijpt hoe het zit. Totdat je er over na gaat denken. Stapel, die vroeger scenarios schreef, weet levendige beelden op te roepen. Soms schrijft hij inderdaad kort, als een scenarist. "Applaus is fijn." "Wetenschap is marketing." "Wetenschap is een gevecht." Het blijven reclameslogans. Pakkend, net als de titels van zijn frauduleuze onderzoekspublicaties. Hij probeert wat grappige stijldingetjes. Zoals de herhaling. Helaas wordt het op de lange duur een beetje vervelend. Er zijn flashbacks, die ons de nodige backstory moeten verschaffen maar dat niet echt doen. Uiteindelijk leest Ontsporing als een relaas van indrukken. Datum en tijdsaanduiding ontbreken, waardoor je als lezer af en toe volstrekt in het duister tast. Wanneer was Stapel in Groningen scholieren aan het kijken? Wanneer stond hij op Utrecht Centraal? Wanneer veranderde hij dat allereerste datumbestand? En waarom? Vanwege de 'perverse prikkels' waarover hij op pagina 20 schrijft? De druk om proefschriften af te leveren? Maar Stapel spoorde al veel eerder niet. Maar waarom? Hij deed het toch best goed, als jonge onderzoeker?
Waarom, waarom, waarom?

Dat in Stapel wellicht toch een scenarist schuilgaat, wordt duidelijk op pagina 227. De tragiek van die eenzame Barbie in de diplomakoker**. Dat is wat de TV dokter na afloop van het lezen bij is gebleven. Wie weet hervindt Stapel zich en slaagt hij erin om in de toekomst legaal wat mooie fictie bij elkaar te verzinnen. 

* wat overigens een geweldig concept is, waar de TV dokter naar uitkijkt.
** fragment op aanvraag beschikbaar in het kader van de Open Access Policy.

Fringe 2012: Wetenschapstheater

Hoewel de officiële aftrap van het Amsterdam Fringe Festival al even daarvoor had plaatsgevonden, begon Fringe 2012 voor de TV dokter gisteravond, in het Rozentheater. Daar speelden, slim geconcentreerd op deze ene locatie, twee voorstellingen die zich begaven op het kruispunt van de wetenschap en het theater. Aangezien de TV dokter allebei een warm hart toedraagt, was de keuze voor 'The Story of the Einstein Girl' en 'Out of My Mind' bij het doornemen van het Fringe programma snel gemaakt. Beide theatermakers (Annemarie Hagenaars en Nina Willems) combineren een hard-core wetenchappelijke achtergrond (Hagenaars in de sterren- en natuurkunde, Willems in de neuropsychologie) met een degelijke theatertraining.
De TV dokter was reuze benieuwd hoe dat op het toneel tot uiting zou komen.


The Einstein Girl

Het is 1932, een paar maanden voordat Hitler aan de macht komt. Een jonge vrouw ligt bewusteloos in de bossen bij Berlijn. Naast haar op de grond vindt men een strooibiljet met daarop een aankondiging van een lezing van Albert Einstein. Als ze wakker wordt in het ziekenhuis, blijkt dat ze haar geheugen kwijt is. Dan begint de zoektocht naar wie ze is.

De avond begon boven, in de kleine zaal, waar Hagenaars eerst het publiek welkom heette alvorens in haar rol te kruipen'. Zonder al te veel van het plot weg te willen geven (want dit is een voorstelling waarbij je als toeschouwer goed moet opletten om alle puzzelstukjes uiteindelijk in elkaar te kunnen schuiven), wil de TV dokter wel zeggen dat dit precies het soort wetenschapstheater is waarvan zij houdt: Er is zoveel moois in de verre en nabije geschiedenis waardoor wij ons kunnen laten inspireren. Zoveel interessante karakters in de vorm van toegewijde wetenschappers en de (soms vergeten) mensen om hen heen. Zoveel inzichten, ontwikkelingen en ontdekkingen, die soms alleen in metaforen te beschrijven zijn om ze voor de menselijke geest nog een beetje behapbaar te maken. Natuurlijk is er weinig dat zoveel poëzie en emotie herbergt als het heelal. Zwarte gaten, de snelheid van het licht, de relativiteitstheorie, het onzekerheidsprincipe, de zwaartekracht: Het kwam allemaal voorbij in de voorstelling van Hagenaars. En ook wie niet zo goed heeft opgelet bij natuurkunde, moet hebben ingevoeld wat zij bedoelde op de momenten dat deze concepten, slim verweven in het verhaal van 'The Einstein Girl', de revue passeerden.
Eerlijk is eerlijk, de TV dokter moest af en toe hard nadenken omdat zij even kwijt was hoe Anna, Maria, Albert, Dragan en Elisabeth zich tot elkaar verhielden. Gelukkig was haar medebezoeker wat oplettender van geest. Aan Hagenaars lag het niet, want die had de sleutelzin toch echt genoeg nadruk gegeven.

Foto: Paul van der Blom - Bron: http://www.annemariehagenaars.nl

'The Einstein Girl' scoort punten voor de materie, het verhaal en de wijze waarop Hagenaars met minimale middelen een wereld weet op te roepen. En ook voor het toneelbeeld, waarin de actrice als een pale blue dot in een oneindig heelal lijkt te zweven, daar onder de kille, blauwe lampen. Slechts hier en daar even uitgelicht door een lichtkoker, als een schaarse zon in de onmetelijke ruimte. Het enige punt van kritiek dat de TV dokter eigenlijk heeft, is dat nog niet alles helemaal strak en af leek te zijn. De voorstelling mag nog iets meer gaan ademen. De keuzes tussen technisch, haast geometrisch gestileerd spel en de echte ingeleefde momenten mogen wat duidelijker worden gemaakt.
Na afloop van de voorstelling was de interesse van de TV dokter in ieder geval gewekt. Ten eerste, in het boek van Philip Sington waarop de voorstelling is gebaseerd. Ten tweede in de alternatieve ("Amerikaanse") versie, die Hagenaars op 7 en 8 september nog speelt. Maar vooral in de wijze waarop Hagenaars zich als actrice en maakster verder gaat ontwikkelen. Met een oneindig heelal als inspiratiebron, moet er nog een hoop moois te realiseren zijn. Wat zou zij bijvoorbeeld doen met het intrigerende stuk 'Einstein's Dreams'?


Out of my Mind

Is de wereld zoals ik hem waarneem? Of is dat maar een fractie? En als dat zo is, hoe ziet de rest er dan uit? Hoe werkt waarneming eigenlijk? Hoe werkt mijn brein? Kan ik verder kijken dan de hokjes in mijn hoofd? Verder dan wat mijn hersens me vertellen? En als dat lukt? Wat gebeurt er dan? 

Na een korte pauze ging de avond verder in de grote zaal. De TV dokter zat naast Hagenaars, die niet alleen aan het eind van haar eigen voorstelling het publiek opriep om naar Nina Willems te gaan kijken, maar aan die oproep kennelijk ook zelf gehoor had gegeven.
De take-home message van 'Out of my Mind' was, plat gezegd, "niets is wat het lijkt". Of beter gezegd: Er is niets concreets. Alles wat we zien, is wat onze hersenen ervan maken. De wereld om ons heen zien we slechts door een reeks filters: Onze ogen. Onze hersenen.
Om die boodschap kracht bij te zetten, filterde Willems zichzelf ook. Zij zat achter een half doorschijnend doek aan een tafel, waarvandaan zij met strakke hand de technische regie voerde over haar eigen voorstelling. Op het doek dat de performer en de zaal scheidde, werden afwisselend videomontages en beelden van Willems zelf geprojecteerd. Als een radiopresentator praatte zij het publiek door de performance heen.
Het werd een soort mini-college en helaas was de TV dokter te bekend met de materie om er op enig moment echt door verrast of geprikkeld te worden. Mooi was wel het moment waarop duidelijk werd hoe onze ogen en hersenen eigenlijk een 'beeld' vormen. Eerst licht en donker, dan lijnen en vormen, en pas op het allerlaatste moment (als de slagroom op de taart) een toefje kleur uit het zichtbare deel van het spectrum.  Eerlijk is eerlijk: Nina Willems had het zelf aangekondigd in de omschrijving van haar voorstelling: Out of my Mind was een 'performance lecture'. Die vlag dekte de lading uitstekend en technisch zat alles perfect in elkaar, maar theater werd het voor de TV dokter niet helemaal. Dat neemt niet weg dat Willems een aangename vertolker was om naar te luisteren en dat deze video installatie linea recta zou moeten afreizen naar een museum waar het zo een plaatsje verdient om door middel van kunst en technologie de wetenschap tot leven te brengen.

Kort samengevat: doordat Hagenaars en Wilems op geheel eigen wijze hun invulling wisten te geven aan het begrip 'wetenschapstheater', werd de TV dokter eens te meer duidelijk op hoeveel manieren deze disciplines elkaar ook in de toekomst zullen kunnen blijven kruisbestuiven.

In honor of Neil Armstrong:Top 5 Moon Moments

Weinig dingen hebben zo'n onmiskenbaar mystieke aantrekkingskracht als de ruimte. En dan bij voorkeur iets wat nog meer tot de verbeelding spreekt dan eindeloos rondjes om de aarde draaien (sorry, André). Voyager, die het zonnestelsel verlaat, met aan boord een grammofoon die aan hoogontwikkelde aliens moet uitleggen wie we zijn. En waar we wonen. Mars Rovers, die niet alleen mooie plaatjes terugsturen, maar ook zelf twitteren over hun missie. Maar niets heeft qua magie ooit kunnen wedijveren met de maan. 

Vandaag overleed, iets meer dan 43 jaar nadat hij zijn voetafdruk in het maanstof van onze trouwe satelliet achterliet, Neil Armstrong. Een man uit het tijdpek dat kerels nog echt stoere, ferme knapen waren. Een astronaut zoals je hem zou casten als het een Hollywood productie betrof. En een idool van de kleine TV dokter, die mede dankzij hem ieder boek over de ruimtevaart uit de bibliotheek met verve verslond. Een inspirator die, als variatie op het thema "elke reis begint met een eerste stap" de mensheid liet weken dat ook onze ontdekkingsreizen "to infinity and beyond" beginnen met "one small step". 

Godspeed, Mr. Armstrong.

Speciaal voor hem: 5 maanmomenten.

One small step for man,
one giant leap for mankind.

1. Met stip: Ernie uit Sesamstraat met "I don't want to live on the moon"


2. Een lugubere aanrader met Kevin Spacey als robotstem


3. Meest veelbelovende trailer waarbij een "Oh No!" door de bioscoopzaal ging zodra duidelij werd dat het ging om de nieuwe transformer film.


4. Voyage to the Moon: Toen het allemaal nog wilde dromen waren en alle astronomen er uit zagen als Dumbledore.

5. Capricorn One: Technisch gesproken niet over de maan, maar wel geinspireerd op (of de reden voor?) de geruchten dat het allemaal maar een 'hoax' was. Een klassieker die je gezien moet hebben.

Net als in de film: De aarde

"Nog mooier dan in het echt", noemt André Kuipers deze timelapse video op zijn blog.
Tsja, als hij het zegt zal het wel zo zijn, nietwaar? Wat is toch het geheim van een camera, een goede montage en een mooi muziekje waardoor het fenomeen 'film' kennelijk zelfs de meest spectaculaire verschijnselen uit ons heelal nog net dat stukje meer magie weet te geven?

Waar Rook is, is Vonk: een wetenschapsles

Wetenschappers hebben een imagoprobleem.

Het summum van wetenschappelijk succes mag dan een retourtje Stockholm zijn, in de praktijk gaat onderzoek maar met kleine stapjes vooruit. De dagelijkse praktijk is minuscuul geschuifel op de milimeter. Diep graven, lang ploegen, stug volhouden - dat soort werk. En als je dan geluk hebt, draag je je kiezelsteentje bij aan De Vooruitgang.
Soms blijkt, jaren later, ineens dat zo'n kiezelsteentje voor een gigantische aardverschuiving is gaan zorgen. Dan komen er plotsklaps spin-offs en spannende praktische toepassingen uit voort. Die zijn vaak onverwacht en niet vooraf te voorspellen. Dat is een belangrijk argument dat wetenschappers (terecht) vaak gebruiken om te onderbouwen waarom het zo belangrijk is dat er geld blijft voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Onderzoek dat (voor niet wetenschappers dan) misschien niet zo spannend is. Onderzoek waarvan niet meteen duidelijk is 'waar het allemaal goed voor is'.
En daar komt het imagoprobleem om de hoek kijken. Want hoe verkoop je nou als onderzoeker je werk als dat mijlenver van de gemiddelde burger af staat? Mediatraining krijgen ze doorgaans niet. Slechts een enkeling (denk oud minister Plasterk) heeft de gave om aan een breed publiek duidelijk maken waar hij of zij nou eigenlijk aan werkt. En dan nog moeten er af en toe even een paar flinke (en losse) vertaalslagen gemaakt worden om de zaken enigszins begrijpelijk over te brengen en om toch vooral maar aan te geven 'waar het allemaal goed voor is'. Want laten we wel wezen, iedereen wil een geneesmiddel tegen kanker, niemand wil echt in detail iets horen over moleculen en eiwitten of ingewikkelde chemische processen.

Gisteravond slaagde professor (nog wel) Roos Vonk er persoonlijk in om de hele ivoren toren op zijn grondvesten te doen schudden. Ze maakte er in een paar minuten een wankel geval uit Pisa van. Wat was er aan de hand?