Het Nieuwe Rijksmuseum - de film

Hello, handsome!
Japanse tempelwachter
(collectie Rijksmuseum)

Heeft u ook zo genoten van de vierdelige documentaireserie over de verbouwing van het Rijksmuseum op de televisie? Gelijk had u. Maar laat dat u nergens van weerhouden: U kunt (om niet te zeggen: moet) alsnog met een gerust hart naar de bioscoopversie. De TV dokter zag hem vanmorgen in EYE en had op geen enkel moment het idee dat ze naar een herhaling van zetten zat te kijken. Sterker nog, iedereen zou deze film op het grote doek moeten gaan kijken, waar ineens de prachtige montage opvalt (barsten in een groot schilderij van een oude meester vervloeien in de wimpers van de geconcentreerde restaurateur) en waar licht en geluid vele malen imposanter zijn dan in de huiskamer, high definition schermen en surround sound systemen ten spijt.

Een theatrale deur voor de
gasten en een deur die niet
opvalt voor de bediening, of
Hans Klok
(collectie Rijksmuseum)

Regisseur Oeke Hoogendijk maakte bovendien veel meer dan een documentaire over de tien jaar durende verbouwing en lijdensweg van een museum. Haar film laat ook de uitwassen van ons democratisch bestel zien. Als directeur (of architect) kun je nog zoveel willen en mooie plannen maken, uiteindelijk heb je niet veel te vertellen. Dat wordt natuurlijk het best geïllustreerd door de veelbesproken clash tussen het Spaanse architectenduo Cruz & Ortiz en de immer tot actie bereide Amsterdammers, die via inspraakavonden en fanatiek lobbyen uiteindelijk de fietstunnel onder het museum weten te behouden en daarmee het hele ontwerp (of in elk geval het idee daarachter) om zeep helpen.
Als toeschouwer blijf je daarbij vaak met vragen achter. Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat dit gigantische project van nationale trots de zoveelste vertraging oploopt doordat de welstandscommissie van Oud-Zuid het afgeven van een verbouwvergunning op het laatste moment tegenhoudt, omdat ze willen weten of de houten betimmering horizontaal of verticaal loopt? Hoe kan het dat aan het aanbesteden van de verbouwopdracht ineens een prijskaartje van 220 miljoen hangt terwijl er 'maar' 134 miljoen te besteden is? Je zit met kromme tenen in de bioscoopstoel te kijken naar zoveel burgerlijk, ambtelijk en financieel gekrakeel terwijl ondertussen met zoveel zorg en liefde voor tere en waardevolle kunstobjecten wordt gezorgd.

Yvon Jaspers heeft Johèn,
Menno heeft een Iohan.
(collectie Rijksmuseum)

Bovenal levert Hoogendijk echter een schitterend portret af van de mensen achter en ín het Rijksmuseum. Daarbij viel het de TV dokter op dat het museum zowel letterlijk als figuurlijk een glazen plafond heeft. Terwijl het volloopt met foute mannen in pakken (de mannen van BAM die, als je ze door mekaar mixt, eruit zien als de karikatuur die Pierre Bokma van ze zou spelen! Die veilinggluiperd met zijn 'moet ik over je heen klimmen?') die vooral bakkeleien over geld en grootsprakerig zitten te vergaderen, zijn er in velden noch wegen vrouwen te bekennen die aan de touwtjes trekken. Zij bevolken wel de restauratiezalen, waar zij zich met de inhoud bemoeien: priegelend met kwastjes of vol overgave met een paar liter vernis. Maar zelfs de vrouwelijke architect van het Franse designbureau moet moedeloos toezien hoe zij weinig in de melk te brokkelen heeft.
En er zijn kijkjes in de ziel. Van huismeester Leo, die praat over het gebouw alsof het de vleesgeworden Venus van Milo zelf is. Van directeur De Leeuw, die eerst de touwtjes laat vieren om vervolgens af te zwaaien en naar Wenen te verhuizen om zelf van kunst te gaan genieten. Van zijn opvolger Pijbes, die een bouwval erft en er al snel achterkomt dat het met Amsterdamse fietsfanaten slecht koffiedrinken is, en die het in tegenstelling tot De Leeuw niet kan laten om zich met de kleinste details (het uitlijnen van een setje kanonnen) te blijven bemoeien en die manmoedig de strijdt aangaat met het Franse designbureau omdat het schilderwerk hem niet bevalt. Van directeur collecties Taco, die net niet de baas werd, maar die deze teleurstelling manmoedig verwerkt en, zo lijkt het, sneller dan zijn teleurstelling dat het hem niet lukt om voor drie ton een stuk luxaflex van Jan Schoonhoven aan te kopen. En bovenal Menno, de conservator Aziatische kunst die gedurende de hele verbouwing alleen maar verliefd naar 'zijn' kunstobjecten kijkt.

Na afloop wil je als toeschouwer maar één ding: naar het Rijksmuseum (is er al iemand op het idee gekomen om combi-tickets voor film en museum te verkopen?). Dus dat is wat de TV dokter deed (met een museumjaarkaart). Als eerbetoon aan Menno begon zij in het Azië paviljoen. Daar keek zij met nieuwe ogen naar de collectie, maar voor het eerst ook naar hoe die in de ruimte is opgesteld.

(Links) Kijk bijvoorbeeld eens hoe mooi die paarden gecentreerd staan opgesteld! Dat heeft ongetwijfeld de goedkeuring van Pijbes kunnen wegdragen. (Rechts) En dat terwijl je bij de alignment er bijvoorbeeld ook voor had kunnen kiezen om alle ruiters in een rechte lijn te positioneren. Al had dat misschien wel weer minder goed in die glazen vitrine gepast.

Arme Menno. De tempelwachters passen inderdaad niet goed op de sokkel. 

Geen hond die dat normaalgesproken opvalt, maar als je het eenmaal weet... Typisch gevalletje "it cannot be unseen".  En dat terwijl de rest van de stukken er wel zo goed (en gecentreerd) op staan!

Verder kon de TV dokter niet anders dan de conclusie trekken dat directeur Pijbes de strijd tegen de donkergrijze verf (links, enigszins geblokkeerd door een gesuspendeerd elandgewij) uiteindelijk grotendeels heeft verloren. Alleen in het trappenhuis (rechts) hebben ze hem de witkwast laten hanteren. 
Die donkere gewelven passen trouwens heel goed bij de middeleeuwen, en het staat kunstzinnig verantwoord en mooi op foto's (zie bijvoorbeeld ook de reportage op de website van de binnenhuisarchitect), maar de museumbezoekgenoot van de TV dokter kreeg er na verloop van tijd wel licht claustrofobische trekjes van.  

Helaas slaagde de TV dokter er niet meer in om voor sluitingstijd de kanonnenopstelling nog te vinden om te constateren of directeur Pijbes of de conservator uiteindelijk aan het langste eind had getrokken bij het uitlijnen en of ze hem daar wel het plafond hebben laten witten. Dat wordt dus nog een keer teruggaan voor een bezoekje aan zaal 1.17. Zelfs met een plattegrond in de hand of op de iPhone is het een lastig museum om doorheen te navigeren. En dankzij die vermaledijde tunnel blijft oversteken ook een hele exercitie, waardoor je noodgedwongen langs de Nachtwacht en dat grote doek van Van der Helst moet lopen als je van van de linker naar de rechtervleugel wilt. U wordt bedankt, Pierre Cuypers en de fietsenbond.